«Αθηναϊκό Ημερολόγιο»

Ο Gary Reger είναι Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Trinity του Connecticut των ΗΠΑ. Στις 20 Νοεμβρίου 2003 επισκέφθηκε το Μέρμπακα, με μια ομάδα περιηγητών, και αφιέρωσε λίγο χρόνο στο υπέροχο βυζαντινό μνημείο, το Ναό της Παναγίας, τον οποίο μελέτησε και φωτογράφησε. Τελικά έγραψε ένα ενδιαφέρον κείμενο που δημοσίευσε στο διαδίκτυο με τον τίτλο «Αθηναϊκό Ημερολόγιο».

Μεταξύ άλλων αναφέρει και τα εξής: Το όνομα Μέρμπακα είναι αδιευκρίνιστης προέλευσης. Στο χωριό διατηρείται σε τέλεια κατάσταση ο βυζαντινός Ναός (από τον 13ο αι., όπως υποστηρίζει) της Κοίμησης της Παναγίας. Δυστυχώς όμως συγχέει αυτό το Ναό με τον άλλο Ναό της Αγίας Τριάδας. Θεωρεί, επίσης, πως ο Ναός της Παναγίας έχει γοτθικά στοιχεία! Αναφέρεται στον Ρ/Καθολικό Επίσκοπο Moerbeke, ο οποίος πιθανόν να έδωσε το όνομά του στο χωριό. Τέλος, βλέπει διάφορα κλασικά στοιχεία να είναι προσαρμοσμένα πάνω στους τοίχους του Ναού, προφανώς από κάποιο αρχαίο ναό. Ένα από αυτά είναι μια επιτύμβια πλάκα, η οποία παριστάνει 3 ανάγλυφες φιγούρες. Εδώ κάνει πάλι δύο λάθη. Κατ’ αρχάς πιστεύει ότι οι 3 φιγούρες θεωρήθηκαν από τους ντόπιους ως «3 άγιοι» ισότιμοι με την Αγία Τριάδα (που αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί στην Ορθοδοξία) και επίσης αναφέρει ότι αυτή η αντίληψη έδωσε στην εκκλησία αυτή το δημοφιλές της όνομα «Αγία Τριάδα». Προφανώς συγχέει το Ναό της Παναγίας με τον σημερινό κύριο Ναό του Μέρμπακα, αυτόν της Αγίας Τριάδας, κι επίσης με τη σημερινή επίσημη ονομασία του Μέρμπακα, που είναι Αγία Τριάδα.

Ολόκληρο το κείμενό του, όπως δημοσιεύθηκε στην αγγλική, μαζί με τις φωτογραφίες, έχουν ως εξής:

An Athenian Diary

The village of Merbaka -- the origins of whose name is disputed -- today a small bump in the road, hosts a perfectly preserved, still used Byzantine Church of the Dormition of the Virgin (commonly known as Hagia Triada) of late thirteenth century date. Guy suggests that this church stood on a road in use since antiquity to traverse the Argolid plain going from Korinthos to the sea. The church itself is hotly discussed because it is one of the earliest in Greece to start to show elements of Gothic, that is to say Frankish, style. Some scholars have argued that these elements predate the same elements in western European churches, meaning that the Gothic style was invented in Greece! This view partakes more of patriotism than probability; the real issue is whether the church is late enough that these elements were in fact earlier expressions of home style by the Franks who had taken over this part of Greece, or whether they represent some kind of local borrowings.

What are these elements? One telling one is the door. A traditional Byzantine church door consists of two complete orthostats on either side. The Gothic door is made up of several stones stacked and trimmed; you can see this style on lots of pseudo-Gothic churches in the US, like St. John's in New York City, or the National Cathedral in Washington, D.C. Other elements include the engaged colonnettes in the windows and the column capitals with crockets. But then how to date it? Guy came up with a clever idea -- look at some ceramic bowls built into the walls as decoration. Date them, and you date the church! Turns out the bowls are late thirteenth century -- after the Franks had got to Greece!

So who's responsible for all this? Between 1278 and 1284, the Frankish cleric William of Moerbeke was bishop of Korinthos. William had classical interests -- he was one of the first to translate Aristotle into Latin. (This will be very good news for all my Greekless readers!) Now it happens that this church has some strikingly classical elements -- it stands on a base that's strikingly reminiscent of the crepidium of a Greek temple, and built into its structure are not one but two ancient stones, one an inscription in Latin honoring a famous Roman governor of Greece in 69 BCE, Quintus Metellus, the other a funerary monument, inscribed also, and depicting three figures (taken now as the "three saints" who give the church its popular name of Hagia Triada).

It seems not unlikely that William purposely inserted these classical elements into the church -- that indeed he was the guy responsible for the design and erection of this "Byzantino-Gothic" structure. One cannot help but wonder too whether Metellus wasn't an intentional echo -- Roman rule over Greece, as William's Franks were claiming authority in what had been a Byzantine world. . . . (I am very grateful to Tim Hudson's wonderful report on this site.)

Western patronage continues. The inscription below the medallion reads "At the expense of those in America, 1912."