Ιερείς στο Κοιμητήριο του Μέρμπακα

Το Κοιμητήριο του Μέρμπακα, για το οποίο έχουμε αφιερώσει ειδική ανάρτηση στο παρόν ιστολόγιο είναι ένα πολύ περιποιημένο και με μεγάλη τάξη ρυμοτομημένο Κοιμητήριο.

Σε αυτό, εκτός των άλλων ενταφιασμένων κεκοιμημένων κατοίκων του Μέρμπακα, θα βρει κανείς και μερικούς από τους θανόντες Ιερείς της τοπικής Ενορίας Αγίας Τριάδος.

Είναι έθιμο στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας να ενταφιάζονται οι Ιερείς πίσω από το Ιερό Βήμα του Κοιμητηριακού Ναού. Αυτό ακριβώς διαπιστώσαμε και στην περίπτωση του Κοιμητηρίου στο Μέρμπακα.

Οι δύο παλαιότεροι Εφημέριοι, π. Σπυρίδων Μαστοράκος και ο γιος του π. Νικόλαος Μαστοράκος (1840-1931), έχουν ενταφιασθεί σε ένα κοινό τάφο.

Στον διπλανό τάφο έχει ενταφιασθεί ο π. Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος, που γεννήθηκε το 1861 και εκοιμήθη το 1954. Διακόνησε ως Εφημέριος του Μέρμπακα στα χρόνια 1890-1942.

Ακριβώς δίπλα είναι το μνήμα του π. Νικολάου Καραχάλιου, που είναι ο Ιερέας που βάπτισε τον γράφοντα. Ο φιλακόλουθος και φιλόπτωχος π. Νικόλαος διακόνησε την τοπική Ενορία στα χρόνια 1942-1967. Απεβίωσε το 1975, σε ηλικία 84 ετών.

Ας είναι η μνήμη τους αιώνια και είθε να αναδειχθούν σε λειτουργούς του ουρανίου θυσιαστηρίου, όπου θα πρεσβεύουν υπέρ πάντων των κατοίκων της Ενορίας Αγ. Τριάδος του Μέρμπακα!

Εορτή Αγίας Άννης

Σύμφωνα με το Συναξάρι της Εκκλησίας μας, «Τη Θ΄ του αυτού μηνός (Δεκεμβρίου), η Σύλληψις της Αγίας Άννης, μητρός της Υπεραγίας Θεοτόκου».

Στο χωριό μας τιμάται ιδιαίτερα η Αγία Άννα. Για τούτο υπάρχει και λειτουργείται μικρός Ναός που βρίσκεται κοντά στη δυτική είσοδο του χωριού μας, όταν ο επισκέπτης έρχεται από το Άργος, μέσα σε πορτοκαλαιώνα.

Στο σημείο εκείνο πιστεύεται πως υπήρχε Ναΐδριο από την προ του 1800 εποχή. Το 1958 οικοδομήθηκε ένας νέος Ναός, πάνω στα ερείπια του παλαιού.

Η ντόπια προφορική παράδοση μας λέει πως υπάρχει υπόγειος δρόμος που συνδέει τον βυζαντινό Ναό της Παναγίας μ’ αυτόν της Αγίας Άννης. Ως λόγος ύπαρξης του δρόμου αυτού, σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, δηλώνεται η επικοινωνία της Παρθένου Μαρίας με την μητέρα της Αγία Άννα.

Σημείωση: Οι φωτογραφίες της παρούσας ανάρτησης είναι από τον Οκτώβριο 2009.

Ο Moerbeke και η Παναγία του χωριού μας

Η Δρ. Diana Gilliland Wright είναι αμερικανίδα ιστορικός και η ίδια αυτοσυστήνεται μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες της ως «a historian of the 15th-century Morea, of the confluence of Greeks, Venetians, Albanians, and Turks». Είναι διαχειρίστρια μιας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας ιστοσελίδας, η οποία έχει την επωνυμία «Surprised by Time». Στην ιστοσελίδα αυτή δημοσίευσε στις 20 Ιουνίου 2011 ένα κείμενο με τον τίτλο: «William of Moerbeke».

Όπως έχουμε αναφέρει και άλλοτε ο Wilhelm von Moerbeke ήταν Λατίνος Επίσκοπος, ο οποίος στη διάρκεια του 13ου αι. είχε έδρα του την Κόρινθο. Το 1277 έρχεται και κάνει έδρα του το μοναστήρι της Παναγίας του Βούζη, που είναι δηλαδή ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρίσκεται στο χωριό μας.

Η Wright στο προαναφερθέν κείμενό της δίνει μόνο μια μικρή πληροφορία για τη σχέση του Moerbeke με το χωριό μας. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Someone has written a dissertation on Moerbeke and the church, but this person will not allow it to be read "because someone might steal my ideas." I have been told that this person claims Moerbeke built the church as a burial chapel for himself, but if there is actual evidence connecting the burial chamber with Moerbeke, the evidence has not been made available».

Σε απλά ελληνικά η Wright λέει πως υπάρχει κάποιος ερευνητής (τον οποίο δεν κατονομάζει) που υποστηρίζει πως την εκκλησία της Παναγίας έκτισε ο Moerbeke για να την χρησιμοποιήσει ως ταφικό παρεκκλήσι για τον εαυτό του!

Η θεωρία αυτή βέβαια, για διάφορους λόγους, που σχετίζονται κυρίως με την χρονολόγηση του μνημείου και την αρχιτεκτονική του μορφή, δεν είναι εύκολο να στερεωθεί επιστημονικά. Επειδή όμως αναφέρθηκε γραπτώς από την Wright θεωρήσαμε σωστό και μάλλον επιβεβλημένο να της ζητήσουμε να αναφέρει το όνομα του ερευνητή. Εκείνη απάντησε με έναν δικό της τρόπο, τον οποίο εμείς θα αφήσουμε στην κρίση των αναγνωστών μας:

«I believe it inappropriate to give that information to someone I do not know personally. I omitted that information because I think it inappropriate to give to people whom I do not know. I do think that people who want to have theories need to read the relevant material from the period, such as the Dominican regulations I mentioned, and the biographical, before haring after their theories».

Όταν την ρωτήσαμε αν της αρέσει η παρουσιασθείσα -έστω και αποσπασματικά- θεωρία, εννοώντας βέβαια αν την υποστηρίζει, απάντησε πάλι με έναν ιδιαίτερο δικό της τρόπο, αν και αρκετά αποκαλυπτικό για την δική της επιστημονική άποψη για την εκκλησία μας:

«As a scholar, I feel I am responsible for presenting the available information. That is significantly more important than my "liking" it. It was appropriate to say that such-&-such a theory is in existence. Had I evidence to support this theory, I would have given the name. I gave a link in the blog to Guy Sander's article about the architecture. I included in the blog the only indications that survive of Moerbeke's personal feelings about anything. I haven't a clue why the Archbishop of Corinth would build his burial chapel in the Argolid, and neither does anyone else. I can only assume that he rather liked the fundamental Byzantine style, and that was the style his builders knew how to build in. Except that it is not the fundamental Byzantine style: the base that runs around the church, & at the Ag. Moni, and at Ag. Thomas/Midea, and a number of other churches, was developed under the Frangokratia in the later 13th century. Similary, the use of ceramic bowls does not appear to have been known in the Morea until that period».

Κυριάκος της Αγκώνας

Το 2003 εκδόθηκε από το Harvard University Press ένα ενδιαφέρον βιβλίο, γραμμένο από τους Edward W. Bodnar και Clive Foss, αφιερωμένο στον Cyriac of Ancona και στις Περιηγήσεις του.

Ο Κυριάκος ήταν έμπορος και διπλωμάτης από την Αγκώνα. Ταξίδεψε πολύ στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου πελάγους κατά τα μέσα του 15ου αιώνα. Ενδιαφερόταν να ανακαλύπτει και να καταγράφει τα απομεινάρια του κλασικού πολιτισμού και ιδιαίτερα την ελληνικές και ρωμαϊκές επιγραφές. Πολλές από τις επιγραφές αυτές τις αποτύπωνε στις επιστολές και τα ημερολόγιά του. Επίσης, σχεδίαζε γλυπτά και κολώνες που εύρισκε σε πολλά ενδιαφέροντα σημεία.

Η Ελληνίστρια Diana G. Wright του New School University της Nέας Υόρκης έκανε βιβλιοπαρουσίαση του εν λόγω βιβλίου, η οποία παρουσιάσθηκε στο διαδίκτυο. Στο κείμενο αυτό βρίσκουμε αναφορές και στο χωριό μας. Συγκεκριμένα φαίνεται πως ο Κυριάκος πέρασε από το Μέρμπακα και αποτύπωσε κάποιες από τις ανάγλυφες παραστάσεις που είδε πάνω στους τοίχους του βυζαντινού Ναού της Παναγίας.

Στην 5η υποσημείωση η Diana G. Wright αναφέρει χαρακτηριστικά:

The town of Merbaka is officially known as Agia Triada, from the three-person relief shown in Cyriac's sketch in Plate X. However, a serious problem with identification comes in the headings of the Merbaka section (336-337) which read [Nauplion, "Mycenae" (= Merbaka)]. Cyriac does not identify Mycenae with Merbaka but says, in Bodnar's translation: "... desiring to see if anything of the destroyed city of Mycenae survived until our time, first of all we saw on the plain a great number of remarkable remnants of antiquity and, among the more important, some slabs of shining marble [bearing] images of outstanding beauty that had been removed in the past by Christians from a very old temple of Juno, ... to adorn later churches of our religion."

Η Diana G. Wright έχει βέβαια κάνει λάθος στο λόγο που προτείνει για την ονοματοδοσία του χωριού μας ως «Αγία Τριάδα». Λέει ότι ονομάσθηκε έτσι γιατί στο γνωστό ανάγλυφο που βρίσκεται σε τοίχο του Ναού της Παναγίας απεικονίζονται 3 πρόσωπα. Αυτή η ανάγλυφη παράσταση είναι βέβαια αρχαιο-ελληνική και ως εκ τούτου παγανιστική, ενώ το όνομα της Αγίας Τριάδας δόθηκε στο χωριό από τον σημερινό κεντρικό Ναό του, που είναι αφιερωμένος στον Τριαδικό Θεό μας. Κατά τ’ άλλα η αναφορά της είναι ενδιαφέρουσα.

Το παλιό Πρεσβυτερείο

Είναι ένα ωραίο διόροφο κτήριο, το οποίο ανήκει στην ιδιοκτησία της Ενορίας Αγ. Τριάδος. Είναι γνωστό ως Πρεσβυτερείο. Παλαιότερα κατοικούσε εκεί (στον πρώτο όροφο) ο τότε Εφημέριος του χωριού μας π. Ηλίας Αλευράς. Την εποχή εκείνη στο ισόγειο γίνονταν μαθήματα Κατηχητικού.

Το κτήριο αυτό είχε κατά καιρούς και άλλες χρήσεις. Είχε χρησιμοποιηθεί ως Γραφεία της τότε Κοινότητας Αγ. Τριάδος και αργότερα ως Νηπιαγωγείο. Φαίνεται πως την εποχή εκείνη (τη δεκαετία του 1980) περιφράχθηκε ο περιβάλλων χώρος και οργανώθηκε ως μικρή παιδική χαρά. Από τότε (Καλοκαίρι 1988) είναι και η πρώτη φωτογραφία της παρούσας ανάρτησης.

Το Νοέμβριο του 2009 (οπότε τραβήχτηκαν η δεύτερη και η τρίτη φωτογραφία) το κτήριο παρουσιάζεται κάπως ανακαινισμένο με περιποιημένο τον περιβάλλοντα χώρο, στον οποίο βλέπουμε και δένδρα.

Την ίδια εποχή υπάρχει ταμπέλα στο ισόγειο που δείχνει ότι τον χώρο χρησιμοποιούσε τότε ο «Επιμορφωτικός Σύλλογος Αγίας Τριάδας Μιδέας».

Παναγία Βουζηνιώτισσα

Όπως είναι γνωστό στο χωριό μας βρίσκεται ο ιστορικός βυζαντινός Ναός που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο Ναός αυτός είναι κτισμένος στην περιοχή που παλαιότερα ονομαζόταν Βούζη. Για το λόγο αυτό οι χωρικοί χρησιμοποιούσαν από τα μεσαιωνικά χρόνια τον όρο Παναγία του Βούζη, ή Βουζηνιώτισσα.

Ο Ιερέας του χωριού μας Πρωτοπρ. Γεώργιος Ιω. Μητροσύλης, μαζί με τις εόρτιες ευχές του μας έστειλε αυτές τις ημέρες κι ένα κείμενο με την παρακάτω ιστορία, που του διηγήθηκε μια γνωστή του κυρία. Η ιστορία αυτή έχει σημασία, γιατί δείχνει ότι η Παναγία μας δέχεται και επευλογεί το όνομα «Βουζηνιώτισσα» και επιτρέπει στους πιστούς να την επικαλούνται και να την αναζητούν με το επωνύμιο αυτό. Η ιστορία, λοιπόν, έχει ως εξής:

Ξύπνησα ένα πρωί πριν περίπου ένα μήνα, προβληματισμένη για το όνειρο που είχα δει το βράδυ. Μέχρι να φτάσω στο γραφείο, μια μόνο σκέψη γυρνούσε στο μυαλό μου, εκείνη τη γυναίκα να μου φωνάζει «να πας στην Παναγία την Βουζηνιώτισσα!!»

Έψαξα στο internet και με δυσκολία βρήκα προς έκπληξη μου τη χάρη της, «την Παναγία του Βούζη» στο Ναύπλιο. Και στο Ναύπλιο γιατί η μαυροφορεμένη γυναίκα στον ύπνο μου, στην ερώτηση μου που είναι, μου υπέδειξε τον τόπο, το Ναύπλιο.

Όταν διηγείστε ένα τέτοιο όνειρο, όπως τα παρακάτω, σε κοιτούν με αμφισβήτηση οι περισσότεροι και λίγοι σου λένε «ανατρίχιασα». Η αλήθεια είναι ότι προσπαθούσα να σκεφθώ, να θυμηθώ αν κάπου έχω ακούσει ή δει γι’ αυτή την πολύτιμη εκκλησία, αλλά πουθενά και ποτέ, δεν μου την έχουν αναφέρει και ειδικά μ’ αυτό το τοπωνύμιο.

Ρώτησα έναν συνάδελφο στη δουλειά που είχα ακούσει ότι είναι από το Ναύπλιο, και βάσει αυτών που είχα διαβάσει στο διαδίκτυο, ότι είναι δηλαδή στο χωριό της Αγίας Τριάδος, μου είπε ότι την γνωρίζει αλλά όχι μ’ αυτή την ονομασία.

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ

«Ξύπνησα ένα πρωί αγχωμένη ότι είχα αργήσει για τη βάφτιση του 2-χρονου γιου μου, τα μαλλιά μου ήταν ανακατεμένα και δεν προλάβαινα να χτενιστώ, πήρα την μητέρα μου και τον γιο μου και έφυγα για την εκκλησία. Στον δρόμο και κατά την διάρκεια που ντυνόμουν στο σπίτι αναρωτιόμουν, γιατί να τον βαφτίσω ξανά, αφού είχε ήδη βαφτιστεί “Α-Β” (προς τιμή του Αγίου Β, που είχα ονειρευτεί στην εγκυμοσύνη μου). Την απάντηση για το πιο πάνω ερώτημα, δεν θυμάμαι αν ήταν η μαυροφορεμένη γυναίκα που μου την έδωσε ή απλά τη σκέφθηκα, αλλά η δεύτερη βάπτιση του γιου μου, ήταν η περιτομή του. Μέσα στην εκκλησία που είχαμε μπει, εγώ η μητέρα μου και το παιδί μου, ήταν κι’ άλλα γνωστά πρόσωπα που δεν θυμάμαι πια. Ήταν πίσω μου μια γυναίκα μαυροφορεμένη με απεριποίητα και ανακατεμένα μαλλιά, όχι κοντά, αλλά ούτε μακριά, η οποία μου φώναζε συνεχώς: «Όχι εδώ, σ’ άλλη εκκλησία πρέπει να πας!»

Εγώ εκνευρισμένη ρώτησα «Πού; Πού πρέπει να πάω;;»

Κι εκείνη μου έλεγε «Στην Παναγία, στην Παναγία τη Βουζηνιώτισσα! Εκεί πρέπει να πας!»

Και συνέχιζα να ρωτώ και να φωνάζω, γιατί έπρεπε να βιαστώ να πάω.
.

«Ποια είναι; Πως είπατε ότι την λένε; Μπουζηνιώτισσα; Βουζηνιώτισσα;»
.

Ναι! απαντούσε εκείνη «στην Παναγία τη Μπουζηνιώτισσα; Βουζηνιώτισσα;» (δεν θυμάμαι καθαρά, την άκουγα μια έτσι Βουζηνιώτισσα και μια Μπουζηνιώτισσα).
.

Και ενώ συνέχιζα να φωνάζω μέσα στην απελπισία μου:

«Πού; Πού είναι αυτό; Δεν ξέρω! Πού;»
.

Και εκείνη μου απάντησε: «Όχι εδώ, στο Ναύπλιο, εκεί να πας!»
.

Βγήκαμε από την εκκλησία τρέχοντας και το επόμενο που είδα ήταν η όψη της εισόδου της, δεν ήταν σαν τις άλλες εκκλησίες!
.

Όταν την είδα στο internet έμοιαζε πολύ μ’ αυτή στο όνειρό μου.

Η Παναγία στο «Έπαθλο»

Το έγκριτο περ. «Έπαθλο», το οποίο έχει έδρα το χωριό μας, αλλά είναι κατ’ ουσίαν παμπελοποννησιακής εμβέλειας, δημοσιεύει κατά καιρούς κείμενα που αφορούν και το χωριό μας. Σε πρόσφατο άρθρο της Σταυρούλας Πλίακου, με τίτλο «Μιδέα ...η θρυλούμενη», αναφέρθηκαν σχετικά με την βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας τα παρακάτω:

«...Η διάσημη για την αρχαιολογική και αρχιτεκτονική αξία της, εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, 12ου - 13ου αιώνα, στην Αγία Τριάδα, ή αλλιώς «του Βούζη», αποπνέει ιερή κατάνυξη, εντυπωσιάζει με το διάκοσμό της και συγκινεί με τα βάσανα της πολύπαθης ιστορίας της, που όλο και κάποιος ντόπιος θα προθυμοποιηθεί με πόνο και καμάρι να την διηγηθεί...».

Μερμπακίτες Ιερείς

Χριστός Ανέστη! Αληθώς Ανέστη!

Κατ' αρχάς ας εκφράσουμε καθηκόντως θερμές Πασχάλιες ευχές σε όλους τους συγχωριανούς και στους φίλους του ιστορικού χωριού μας.

Κατόπιν θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι το χωριό μας έχει δώσει στην Αγία Ορθόδοξη Εκκλησία μας αρκετούς Ιερείς. Οι εν ζωή ευρισκόμενοι σήμερα είναι τρεις. Αυτοί είναι:

- Ο Εφημέριος του χωριού μας, Πρωτοπρ. Γεώργιος Ι. Μητροσύλης (στο μέσον της φωτογραφίας).

- Ο υιός του προηγουμένου Πρεσβ. Ιωάννης Γ. Μητροσύλης, Εφημέριος στο διπλανό χωριό Αργολικό (στα δεξιά της φωτογραφίας).

- Ο Πρωτοπρ. Αναστάσιος Δ. Σαλαπάτας, διαχειριστής του παρόντος ιστολογίου, Ιερ. Προϊστάμενος Ι.Ν. Αγ. Παντελεήμονος ΒΔ Λονδίνου.

Σημείωση: Η φωτογραφία είναι από την εκδήλωση παρουσίασης των ποιητικών συλλογών του π. Α.Δ.Σ., που πραγματοποιήθηκε στο Βουλευτικό Ναυπλίου, την 22α Φεβρουαρίου 2010.

Εορτή Αγίου Βλασίου

H Αγία Ορθόδοξη Εκκλησία μας τιμά σήμερα την ιερή μνήμη του Αγίου και Ενδόξου Ιερομάρτυρος Βλασίου, Αρχιεπισκόπου Σεβαστείας του Θαυματουργού.

Στο χωριό μας έχουμε ναΰδριο αφιερωμένο στο Άγιο Βλάσιο. Κάθε τέτοια ημέρα τελείται Θεία Λειτουργία και Αρτοκλασία προς τιμήν του Αγίου Βλασίου.

Πέρσι τέτοια ημέρα είχα τη μεγάλη χαρά να βρεθώ στο χωριό και να παρακολουθήσω την Θεία Λειτουργία που τέλεσε ο Εφημέριος του χωριού μας Πρωτοπρ. Γεώργιος Μητροσύλης. Έψαλλε ο υιός του Πρεσβ. Ιωάννης Μητροσύλης.

Την Ακολουθία παρακολούθησε πλήθος χωριανών που ευσεβούνται τον Άγιο Βλάσιο. Ο προαύλιος χώρος του ναϋδρίου ήταν καθαρός και σημαιοστολισμένος. Οι προσκυνητές ήταν χαρούμενοι που έλαβαν την ευλογία του Αγίου κι αναχωρούσαν με χαμόγελο και ευφρόσυνη διάθεση.

Το Απολυτίκιο του Αγίου Βλασίου, σε ήχο πλ. α’, έχει ως εξής: Φερωνύμως βλαστήσας ὡς δένδρον εὔκαρπον, Ἱεράρχα Κυρίου Βλάσιε ἔνδοξε, μαρτυρίου τοὺς καρποὺς κόσμω προήγαγες, καὶ θαυμάτων δωρεᾶς, ἀναβλύζεις δαψιλῶς, ὡς θεῖος Ἱερομάρτυς, τοὶς καταφεύγουσι Πάτερ, τὴ ἀντιλήψει τῆς πρεσβείας σου.

Το Κοιμητήριο του Μέρμπακα

Το παλιό Κοιμητήριο του Μέρμπακα βρισκόταν πλησίον του βυζαντινού Ναού της Παναγίας. Είχε αρχίσει να αναπτύσσεται εκεί πριν την Επανάσταση του 1821. Η παρακάτω φωτογραφία δείχνει το παλιό Κοιμητήριο και δίπλα του τον υπέροχο Ναό της Παναγίας. Έχει τραβηχτεί το καλοκαίρι του 1988, μέσα από τους πορτοκαλαιώνες:

Κατά την δεκαετία του 1990, με δυναμική πρωτοβουλία του Εφημερίου του χωριού Πρωτοπρ. Γεωργίου Μητροσύλη, μεταφέρθηκε στο νέο χώρο, ο οποίος βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του χωριού, προς την κατεύθυνση του χωριού Παναρίτι. Η επόμενη φωτογραφία δείχνει το Ναό του νέου Κοιμητηρίου, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και στον Άγιο Λάζαρο, να βρίσκεται σε πορεία ανέγερσης, τον Δεκέμβριο 1994:

Το Αύγουστο του 1995 ο τσιμεντένιος σκελετός του Ναού είχε πια ολοκληρωθεί:

Η τελευταία φωτογραφία είναι από τον Αύγουστο του 2006 και δείχνει το Ναό ολοκληρωμένο και τα μνήματα να έχουν ήδη μεταφερθεί από το παλιό Κοιμητήριο στο νέο:

Σήμερα στο Κοιμητήριο αυτό ενταφιάζονται οι κεκοιμημένοι Μερμπακίτες, αλλά και πολλοί άλλοι που μεταφέρονται από την Αθήνα, για τον απλό λόγο ότι δεν χρειάζεται να γίνονται εκταφές, αφού υπάρχει άνεση χώρου.

Η εκκλησία της Παναγίας στα 1945

Ψάχνοντας για ιστορικά στοιχεία για το χωριό μας ανακάλυψα ότι το Πανεπιστήμιο του Κέϊμπριτζ έχει στο αρχείο του 4 φωτογραφίες της βυζαντινής εκκλησίας της Παναγίας.

Ήλθα, λοιπόν, σε επικοινωνία με το Πανεπιστήμιο, το οποίο μου έστειλε τις φωτογραφίες αυτές. Κατόπιν έπρεπε να κάνω αίτηση για να μπορώ να τις χρησιμοποιήσω και να τις δημοσιεύσω στο παρόν μπλογκ.

Τελικά, έλαβα την άδεια κι έτσι μπορώ σήμερα να μοιραστώ με όσους περνούν από το ιστολόγιο αυτό τις ιστορικές αυτές φωτογραφίες.

Αξίζει οπωσδήποτε να αναφέρω ότι οι φωτογραφίες αυτές ελήφθησαν στις 9 Φεβρουαρίου 1945 από τον Thomas Worden French (1917-2001).

These photographs are published here by permission of the Master and Fellows of St John’s College, Cambridge.

Η εκκλησία της Αγίας Τριάδος

Ο Ναός της Αγίας Τριάδος είναι η κεντρική και η μεγαλύτερη σήμερα εκκλησία του Μέρμπακα. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της κεντρικής πλατείας του χωριού και αποτελεί πραγματικά ένα εξαίρετο δείγμα καθαρής βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Ο ρυθμός του είναι τρίκλιτος, σταυροειδής μετά τρούλου. Ο πρώτος Ναός της Αγίας Τριάδος οικοδομήθηκε το 1888. Αυτός γκρεμίστηκε και κτίσθηκε πάλι από την αρχή το 1934. Είναι Ναός πλήρως αγιογραφημένος.

Μερικές φωτογραφίες του Ναού από διαφορετικές εποχές είναι οι παρακάτω:

Δεκαετία 1960

Σεπτέμβριος 1990


Καλοκαίρι 2004

Φεβρουάριος 2009

Φεβρουάριος 2009

«Αθηναϊκό Ημερολόγιο»

Ο Gary Reger είναι Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Trinity του Connecticut των ΗΠΑ. Στις 20 Νοεμβρίου 2003 επισκέφθηκε το Μέρμπακα, με μια ομάδα περιηγητών, και αφιέρωσε λίγο χρόνο στο υπέροχο βυζαντινό μνημείο, το Ναό της Παναγίας, τον οποίο μελέτησε και φωτογράφησε. Τελικά έγραψε ένα ενδιαφέρον κείμενο που δημοσίευσε στο διαδίκτυο με τον τίτλο «Αθηναϊκό Ημερολόγιο».

Μεταξύ άλλων αναφέρει και τα εξής: Το όνομα Μέρμπακα είναι αδιευκρίνιστης προέλευσης. Στο χωριό διατηρείται σε τέλεια κατάσταση ο βυζαντινός Ναός (από τον 13ο αι., όπως υποστηρίζει) της Κοίμησης της Παναγίας. Δυστυχώς όμως συγχέει αυτό το Ναό με τον άλλο Ναό της Αγίας Τριάδας. Θεωρεί, επίσης, πως ο Ναός της Παναγίας έχει γοτθικά στοιχεία! Αναφέρεται στον Ρ/Καθολικό Επίσκοπο Moerbeke, ο οποίος πιθανόν να έδωσε το όνομά του στο χωριό. Τέλος, βλέπει διάφορα κλασικά στοιχεία να είναι προσαρμοσμένα πάνω στους τοίχους του Ναού, προφανώς από κάποιο αρχαίο ναό. Ένα από αυτά είναι μια επιτύμβια πλάκα, η οποία παριστάνει 3 ανάγλυφες φιγούρες. Εδώ κάνει πάλι δύο λάθη. Κατ’ αρχάς πιστεύει ότι οι 3 φιγούρες θεωρήθηκαν από τους ντόπιους ως «3 άγιοι» ισότιμοι με την Αγία Τριάδα (που αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί στην Ορθοδοξία) και επίσης αναφέρει ότι αυτή η αντίληψη έδωσε στην εκκλησία αυτή το δημοφιλές της όνομα «Αγία Τριάδα». Προφανώς συγχέει το Ναό της Παναγίας με τον σημερινό κύριο Ναό του Μέρμπακα, αυτόν της Αγίας Τριάδας, κι επίσης με τη σημερινή επίσημη ονομασία του Μέρμπακα, που είναι Αγία Τριάδα.

Ολόκληρο το κείμενό του, όπως δημοσιεύθηκε στην αγγλική, μαζί με τις φωτογραφίες, έχουν ως εξής:

An Athenian Diary

The village of Merbaka -- the origins of whose name is disputed -- today a small bump in the road, hosts a perfectly preserved, still used Byzantine Church of the Dormition of the Virgin (commonly known as Hagia Triada) of late thirteenth century date. Guy suggests that this church stood on a road in use since antiquity to traverse the Argolid plain going from Korinthos to the sea. The church itself is hotly discussed because it is one of the earliest in Greece to start to show elements of Gothic, that is to say Frankish, style. Some scholars have argued that these elements predate the same elements in western European churches, meaning that the Gothic style was invented in Greece! This view partakes more of patriotism than probability; the real issue is whether the church is late enough that these elements were in fact earlier expressions of home style by the Franks who had taken over this part of Greece, or whether they represent some kind of local borrowings.

What are these elements? One telling one is the door. A traditional Byzantine church door consists of two complete orthostats on either side. The Gothic door is made up of several stones stacked and trimmed; you can see this style on lots of pseudo-Gothic churches in the US, like St. John's in New York City, or the National Cathedral in Washington, D.C. Other elements include the engaged colonnettes in the windows and the column capitals with crockets. But then how to date it? Guy came up with a clever idea -- look at some ceramic bowls built into the walls as decoration. Date them, and you date the church! Turns out the bowls are late thirteenth century -- after the Franks had got to Greece!

So who's responsible for all this? Between 1278 and 1284, the Frankish cleric William of Moerbeke was bishop of Korinthos. William had classical interests -- he was one of the first to translate Aristotle into Latin. (This will be very good news for all my Greekless readers!) Now it happens that this church has some strikingly classical elements -- it stands on a base that's strikingly reminiscent of the crepidium of a Greek temple, and built into its structure are not one but two ancient stones, one an inscription in Latin honoring a famous Roman governor of Greece in 69 BCE, Quintus Metellus, the other a funerary monument, inscribed also, and depicting three figures (taken now as the "three saints" who give the church its popular name of Hagia Triada).

It seems not unlikely that William purposely inserted these classical elements into the church -- that indeed he was the guy responsible for the design and erection of this "Byzantino-Gothic" structure. One cannot help but wonder too whether Metellus wasn't an intentional echo -- Roman rule over Greece, as William's Franks were claiming authority in what had been a Byzantine world. . . . (I am very grateful to Tim Hudson's wonderful report on this site.)

Western patronage continues. The inscription below the medallion reads "At the expense of those in America, 1912."

Ο Μαμαλάκης στο Μέρμπακα

Είναι τιμή για το χωριό μας που ο πολύς Ηλίας Μαμαλάκης, δημιουργός και εξαίρετος παρουσιαστής της τηλεοπτικής σειράς «Μπουκιά και συχώριο», επισκέφθηκε πριν από δύο χρόνια το χωριό μας και, με την αρωγή του Εφημερίου του Πρωτοπρ. Γεωργίου Μητροσύλη, έκανε ένα σύντομο αλλά ιδιαίτερα πυκνό και περιεκτικό αφιέρωμα στο βυζαντινό Ναό της Παναγίας. H εικόνα μιλάει από μόνη της...

Η Παναγία του Βούζη

Στο ωραίο και ιστορικό χωριό Μέρμπακα βρίσκει κανείς έναν βυζαντινό ναό, εξαίρετης αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας και μεγάλης ιστορικής αξίας. Είναι ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, ή απλά της Παναγίας. Ο ναός αυτός είναι από τους πιο αξιόλογους βυζαντινούς ναούς της περιόδου των Κομνηνών, και σύμφωνα με την άποψη της ερευνήτριας Ντιάνας Αντωνακάτου «ο ωραιότερος στην Αργολίδα».

.

Ο Γεώργιος Σωτηρίου, περιγράφοντας τον ναό, λέει πως είναι «...σύνθετος τετρακιόνιος, με πρισματικό τρούλλο, με νάρθηκα και κομψά προστώα, προ της δυτικής εισόδου και των πλαγίων πυλών. Τους τοίχους του ναού περιθέουν ζωφόροι από κεραμικούς μαιάνδρους».

Η Ντιάνα Αντωνακάτου δε, παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα υπόθεση, λέγοντας πως «ο ναός του Μέρμπακα έχει διαστάσεις 15,67x8,45 και πιθανόν είναι θεμελιωμένος σε χώρο που κατείχε αρχαίο χτίσμα, γιατί έχει εντοιχισμένο στους τοίχους του ένα μεγάλο αριθμό από επιτύμβιες πλάκες, τεμάχια από μαρμάρινες πλάκες και ολόκληρους λίθους από αρχαία ελληνική οικοδομή».

Ο Χαράλαμπος Μπούρας, δηλώνει εμφατικά πως ο ναός της Παναγίας του Βούζη «είναι από τις γνωστότερες και ομορφότερες εκκλησίες της Ελλάδας, σταυροειδούς τύπου, με τρούλο που είναι διατηρημένος σε εξαιρετική κατάσταση». Είναι ενδιαφέρον οτι βρίσκει γοτθικές επιρροές στην αρχιτεκτονική του ναού και στα διακοσμητικά στοιχεία των εξωτερικών τοίχων. Και συνεχίζει λέγοντας πως «ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της εκκλησίας είναι η απουσία λευκού μαρμάρου, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί σκαλιστός πωρόλιθος για όλα τα γλυπτά αρχιτεκτονικά στοιχεία».

Ένα από τα σπουδαία στοιχεία του ναού είναι και το ηλιακό ρολόϊ του, για το οποίο έχουν πραγματοποιηθεί και δημοσιευθεί αρκετές και ενδιαφέρουσες μελέτες, ελλήνων και ξένων ειδικών. Η Mary Lee Coulson υποστηρίζει χαρακτηριστικά, πως το ηλιακό ρολόϊ του εν λόγω ναού είναι αναμφίβολα σύγχρονο με τον ίδιο τον ναό, κι «έχει τοποθετηθεί πάνω από την είσοδο του νάρθηκα, πράγμα που το συνδέει με την έννοια της εισόδου ή της εξόδου από έναν χώρο (κόσμο) σε έναν άλλο».

Είναι σημαντικό επίσης να τονισθεί οτι, όπως επισημαίνει και ο π. Γεώργιος Παπασταύρου ο ναός δεν είναι απλά ένα βυζαντινό μνημείο, με μεγάλη αξία και σημασία για την Εκκλησία και το θεοφιλές Έθνος μας, αλλά παραμένει μέχρι σήμερα λειτουργικός. Συγκεκριμένα ο π. Γ. Παπασταύρου αναφέρει πως «εκείνο που έχει μεγαλύτερη αξία σήμερα για τον Ιερό αυτό Ναό είναι το οτι εξακολουθεί σαν Άγιο Θυσιαστήριο. Δεν μένει νεκρός και αλειτούργητος. Πέρασε βέβαια και χρόνια που εβεβηλώθηκε από τους αιρετικούς και από άλλους άπιστους κατακτητές. Σήμερα όμως γίνονται μέσα σ’ αυτόν πολλές θείες λειτουργίες και μνημονεύονται μεταξύ των άλλων και οι ψυχές των αειμνήστων κτητόρων και ιδρυτών του».

Αν θέλουμε βέβαια να συνδέσουμε τον εν λόγω ναό με την εκκλησιαστική, αλλά και την πολιτική, ιστορία του τόπου, θα πρέπει να αναφέρουμε πως ο κτήτορας της Αγίας Μονής Άρειας, κοντά στο Ναύπλιο, Επίσκοπος Άργους και Ναυπλίου Λέων (1143-1157), για πολύ σημαντικούς λόγους έγινε κτήτορας κι ενός νέου μοναστηριού, το οποίο είχε ως καθολικό τον ναό Κοίμησης της Θεοτόκου στο Μέρμπακα. Το νέο αυτό μοναστήρι έμεινε στη συνείδηση της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας με το όνομα «Παναγία του Βούζη». Η επωνυμία «Βούζη» ήταν προφανώς το ειδικό τοπωνύμιο της περιοχής, που πιθανότατα δόθηκε στον τόπο από τον άρχοντα, στην ιδιοκτησία του οποίου ανήκε η περιοχή. Το τοπωνύμιο αυτό όμως λίγο το ενθυμούνται σήμερα οι κάτοικοι της περιοχής. Το συνδέουν δε περισσότερο με τον ναό της Παναγίας.

Ο βασικός λόγος ίδρυσης του μοναστηριού της Παναγίας του Βούζη, ήταν οτι ο Λέων επιθυμούσε η μοναστική αδελφότητα της προαναφερθείσης Αγίας Μονής Άρειας να χρησιμοποιεί το νέο μοναστήρι στο Βούζη ως καταφύγιο, όταν οι πειρατές πραγματοποιούσαν επιδρομές εναντίον της.

Η Αγία Μονή κτίσθηκε το 1149, αλλά για την Παναγία του Βούζη δεν έχουμε συγκεκριμένη χρονολογία. Ένα σημαντικό στοιχείο, που αφορά την χρονολόγηση του ναού του Βούζη είναι ένα «Υπόμνημα», που συνέταξε τον Οκτώβριο του 1144 ο Λέων, και στο οποίο μεταξύ των άλλων αναφέρεται στην σχέση που θα είχαν μεταξύ τους οι Ιερές Μονές που είχε ιδρύσει, και συγκεκριμένα η Αγία Μονή Άρειας και η Παναγία στην τοποθεσία του Βούζη.

Ο Γεώργιος Σωτηρίου και ο Γεώργιος Χώρας, με αφορμή αυτό το Υπόμνημα, δέχονται οτι η Παναγία του Βούζη θα πρέπει μάλλον να κτίσθηκε πριν (ή γύρω από) το 1144, ενώ η Gisèle Hadji-Minaglou και ο A. Struck προτείνουν εποχή ίδρυσης λίγο μετά το 1150. Η Theodora MacKay και η Diana Wright, παρατηρώντας την μορφή των κιόνων, καθώς και τα εντοιχισμένα διακοσμητικά κεραμεικά κύπελλα (ceramic bowls), πιστεύουν οτι ο ναός και το μοναστήρι πρέπει να κτίσθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 13ου αι. Την τελευταία άποψη υποστηρίζει (μάλλον για διαφορετικούς λόγους, που θα φανούν παρακάτω) και η Mary Lee Coulson. Πάντως και τα δύο μοναστήρια ήταν γυναικεία στην αρχή, αλλά αυτό στην Άρεια μετατράπηκε αργότερα –από τον Λέοντα- σε ανδρικό.

Η τοπική παράδοση θέλει τα καθολικά και των δύο μονών να έχουν κτισθεί από τον ίδιο πρωτομάστορα. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτή την παράδοση, ο πρωτομάστορας αυτός ήταν κάλφας κοντά σε κάποιον σπουδαίο τεχνίτη, ο οποίος έκτισε τον ναό της Παναγίας στο χωριό Χώνικα. Αργότερα έφυγε από τον δάσκαλό του κι έκτισε μόνος του τους δύο ναούς, στο Μέρμπακα και στην Άρεια. Ο δάσκαλος – τεχνίτης, αφού έμαθε για την πρόοδο του πρώην βοηθού του, πήγε να δει με τα ίδια του τα μάτια και να πεισθεί για το αν οι ναοί ήταν πραγματικά αξιόλογοι. Όταν δε είδε οτι οι ναοί εκείνοι ήταν ομορφότεροι του δικού του, στενοχωρήθηκε τόσο πολύ ώστε πέθανε από το μαράζι του.

Το 1277 έρχεται και κάνει έδρα του το μοναστήρι της Παναγίας του Βούζη ο προαναφερθείς Λατίνος Επίσκοπος Wilhelm von Moerbeke. Ο χρόνος της παραμονής του στο Μέρμπακα παραμένει μέχρι σήμερα ένα μυστήριο.

.

Σε κατοπινά χρόνια, την εποχή της Β’ Ενετοκρατίας (1686-1715), ίσως το 1691, το μοναστήρι γίνεται κατ’ αρχάς μετόχιο της κοντινής Ιεράς Μονής του Αγ. Θεοδοσίου, διατηρώντας όμως δική του περιουσία. Κατόπιν παραχωρείται από τον Δόγη της Βενετίας Φραγκίσκο Μοροζίνη στον Επίσκοπο Ρεθύμνης Αθανάσιο Χορτάτση, ο οποίος κατοικούσε την εποχή εκείνη στην Πελοπόννησο.

Από το 1715 και μέχρι το 1770 το μοναστήρι της Παναγίας του Βούζη γίνεται έδρα του μητροπολίτη Άργους, ο οποίος αναγκάσθηκε να αφήσει την φυσική του έδρα, λόγω πιέσεων που ασκούσαν σ’ αυτόν οι Τούρκοι κατακτητές. Το γεγονός οτι το μοναστήρι αυτό στο Βούζη έγινε έδρα Μητροπόλεως, αποδεικνύει οτι θα πρέπει να βρίσκονταν σε μεγάλη ακμή, κυρίως όσον αφορά την κτιριακή του υποδομή και την οικονομική του κατάσταση.

Από το 1770 και ύστερα αρχίζει το ξεπούλημα όλης της περιουσίας. Ανεξακρίβωτη πληροφορία λέει πως το μοναστήρι πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, ίσως το 1825, κατά την διάρκεια του Μεγάλου Αγώνα. Στα 1833 το μοναστήρι υπάρχει ακόμη, αν και θεωρείται «μονή διαλελυμένη», χωρίς όμως κελλιά, χωρίς μοναχούς και με ελάχιστη περιουσία (20 στρέμματα περιβόλι με 30 διάφορα καρποφόρα δένδρα), την οποία νέμεται ο τότε Πρωτοσύγκελλος Άργους Αθανάσιος.

Σιγά - σιγά η αίγλη του μοναστηριού ξεπέφτει, η περιουσία του περνά αθόρυβα στα χέρια των κατοίκων του Μέρμπακα (το οποίο διευρύνεται συνεχώς), και τα διάφορα κτίσματά του καταρρέουν, χωρίς κανείς να φροντίζει πια γι’ αυτά.

Στην ανατολική και την νότια πλευρά του καθολικού είχε αρχίσει, πριν την Επανάσταση του 1821, ν’ αναπτύσσεται το κοιμητήριο του χωριού. Έτσι, φαίνεται τελικά πως την θέση των μοναστηριακών κτισμάτων κατέλαβε σταδιακά αυτό το κοιμητήριο. Ευτυχώς που μέσα σ’ όλη αυτή την ανακατάταξη σώθηκε τουλάχιστον ο υπέροχος εκείνος ναός της Παναγίας. Το 1855 και το 1912 έγιναν εργασίες συντήρησής του.

Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν, μέσα στο ναό, κατά την περίοδο 1989-1990, έφεραν στην επιφάνεια μία κρύπτη, που βρίσκεται κάτω από το Ιερό Βήμα, τον στυλοβάτη του παλαιού εικονοστασίου, αλλά και τάφους, κάτω από τον κυρίως ναό και τον νάρθηκα. Οι τάφοι αυτοί χρονολογούνται από την υστερο-βυζαντινή περίοδο και την εποχή της τουρκοκρατίας.

Η Mary Lee Coulson πιστεύει οτι «ο θολωτός θάλαμος που βρέθηκε κάτω από το Ιερό Βήμα και είναι σύγχρονος με τον ναό, θα μπορούσε να προορίζεται μόνο ως ταφικός. Αυτό αποτελεί σοβαρή ένδειξη οτι ο ναός δεν ήταν ορθόδοξος, αλλά καθολικός». Το τελευταίο αυτό σημείο είναι οπωσδήποτε ακραίο επιστημονικά, ενώ μπορεί να θεωρηθεί οτι έχει κάποια διάσταση αληθείας μόνο στο βαθμό που αναφέρεται στην παρουσία του Λατίνου Επισκόπου της περιοχής (στα χρόνια της Α’ Ενετοκρατίας) Wilhelm von Moerbeke στο μοναστήρι του Βούζη. Γιατί ούτως ή άλλως είναι πασιφανές, από όλα τα αρχιτεκτονικά και ιστορικά στοιχεία, οτι ο ναός της Παναγίας του Βούζη χτίσθηκε ως βυζαντινός και Ορθόδοξος, για χρήση από τους Ορθόδοξους πιστούς.

Αξίζει επίσης ν’ αναφερθεί, οτι παράλληλα με τις ανασκαφές, πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια και κάποιες εργασίες συντήρησης του ναού και καθαρισμού των τοιχογραφιών.

Κατά την δεκαετία του 1990, και με την δυναμική πρωτοβουλία του Ιερέα του χωριού, Πρωτοπρ. Γεωργίου Μητροσύλη, το ασφυκτικά γεμάτο κοιμητήριο μεταφέρθηκε σε άλλο σημείο του χωριού. Πιστεύεται οτι ο ελεύθερος τώρα τόπος γύρω από το ναό της Παναγίας θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κατάλληλα, για να αναδείξει την ιστορία του ναού και της ευρύτερης περιοχής.

Κείμενο του Οικον. Αναστασίου Δ. Σαλαπάτα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΤΩΝΑΚΑΤΟΥ – ΜΑΥΡΟΥ, Ελληνικά Μοναστήρια (Πελοπόννησος), τ. Α’.

ΑΝΤΩΝΑΚΑΤΟΥ Ντιάνας, Αργολίδος Περιήγησις, 1973.

ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Χρυσοστόμου, Η Εκκλησία Άργους και Ναυπλίας, Τεύχος Β’ (Αι Ιεραί Μοναί), Άργος 1961.

ΝΙKOΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Γ., Τα κεραμεικά της Παναγίας του Μέμπακα της Ναυπλίας, Αθήναι 1979.

ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ Γεωργίου, Οδοιπορικό στους ιερούς χώρους της Αργολίδας, Πάτρα 1984.

ΣΑΛΑΠΑΤΑ Αναστασίου, Στοιχεία Ιστορίας και Λαογραφίας του χωριού Μέρμπακα, Κάρδιφ 1988.

ΣΩΤΗΡΙΟΥ Γεωργίου, Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία, τ. Α’, Αθήναι 1942.

ΧΩΡΑ Γεωργίου, Η «Αγία Μονή» Αρείας, Εν Αθήναις 1975.


BOURAS Charalambos, The Impact of Frankish Architecture on Thirteenth-Century Byzantine Architecture, in Angeliki E. Laiou and Roy Parviz Mottahedeh (eds), The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World, http://www.doaks.org/Crusades/CR14.pdf

COULSON Mary Lee, Ηλιακά Ρολόγια στη Βυζαντινή Ελλάδα, στο περ. «Αρχαιολογία», τεύχ. 74, Ιούνιος 2000.

COULSON Mary Lee, The Church of Merbaka: Cultural Diversity and Integration in the Thirteenth Century Peloponnese, PhD Thesis, Courtauld Institute of Art, London, 2003.

HADJI-MINAGLOU Gisèle, L’église de la Dormition de la Vierge de Merbaka (Coll. des Études Péloponnésiennes, VIII), École Française d’Athènes, Librairie Vrin, Paris, 1992. 144 p., XVI pl. (publication de la thèse de 3e cycle).

HELLENIC MINISTRY OF CULTURE, Church of the Dormition of the Virgin at Merbakas, http://www.culture.gr/2/21/212/21205n/e212en10.html

STRUCK A., Vier byzantinische kirchen der Argolis, Mitteilungen des Deutschen Archaelogischen Instituts, Athenische Abteilung, XXXIV (1909).